En op slag leven we in een volkomen andere wereld…. Bijeenkomsten zijn afgelast, we werken zoveel mogelijk thuis. Vakanties en reizen gaan niet door, kinderen gaan niet naar school. België heeft zelfs de grens tussen Nederland en België fysiek afgesloten. Wat staat ons nog meer te wachten?

In deze roerige tijden met alle restricties, probeert iedereen zoveel mogelijk te doen wat mogelijk is. Kan het niet zoals het moet, dan moet het maar zoals het kan, zoiets. Dat de impact op alles enorm is, behoeft geen nadere toelichting. Dat de wereld vol vragen zit ook niet. Het antwoord op al die vragen heeft niemand. Ik ga proberen er één te beantwoorden.

De coronacrisis heeft ook gevolgen voor de nakoming van contracten. De levering van producten stagneert omdat er een tekort aan mankracht is. De uitvoering van een ICT-implementatie ligt stil omdat het personeel thuis zit. ICT kan niet goed getest worden omdat alle medewerkers bij opdrachtgever vanuit huis werken. Kortom, zaken lopen niet zoals ze zouden moeten lopen. Wat heeft dat voor gevolgen voor het contract dat partijen hebben afgesloten? Kan een partij zich beroepen op overmacht?

Overmacht in de wet

In artikel 6:75 BW is opgenomen dat een schuldenaar een beroep op overmacht kan doen, als de tekortkoming in de nakoming van de overeenkomst niet is te wijten aan zijn schuld en ook niet voor zijn risico behoort te blijven. Voor een terecht beroep op overmacht is vereist dat:

• De nakoming onmogelijk is;
• De niet-nakoming kan niet worden voorkomen, bijvoorbeeld door op een andere wijze na te komen;
• De onmogelijkheid tot nakoming buiten de invloedssfeer van de schuldenaar Ligt;
• De niet-nakoming ten tijde van het sluiten van de overeenkomst niet te voorzien was;

Of een contractspartij een beroep kan doen op overmacht wegens het coronavirus is dus afhankelijk van het antwoord op bovenstaande vragen. Overmacht is bijvoorbeeld wel dat een gepland feestje in de buurtkroeg niet door kan gaan. De overheid heeft alle horecagelegenheden verplicht te sluiten. De cafébaas kan zijn overeenkomst dus niet nakomen, omdat zijn kroeg domweg niet open mag. In het geval van onlinedienstverlening hoeft het coronavirus helemaal geen belemmering te vormen om de overeenkomst na te komen en is er dus geen sprake van overmacht.

Hoe zit dat dan met bijvoorbeeld de implementatie van ICT? Betreft het de implementatie van een on-premise systeem, dan is dat gezien de huidige richtlijnen waarschijnlijk ingewikkeld te realiseren. Gaat het om de implementatie van een ICT-systeem in de cloud, dan zijn er veel meer mogelijkheden om dat te realiseren. Ben je voor de levering van apparatuur volledig afhankelijk van landen waarvoor een complete lockdown geldt en waarvan uit niet meer geleverd wordt, dan is een terecht beroep op overmacht zeer aannemelijk. Het antwoord op de vraag of het coronavirus een beroep op overmacht rechtvaardigt, is dus afhankelijk van de concrete omstandigheden van het geval.

Overmacht in de overeenkomst

In aanvulling op de wettelijke regeling, nemen partijen vaak een bepaling voor overmacht op in de overeenkomst of de algemene voorwaarden. In zo’n bepaling is dan opgenomen wat partijen concreet verstaan onder overmacht. Je kunt hierbij denken aan ‘storingen of uitvallen van het internet, de telecommunicatie-infrastructuur, stroomstoringen, binnenlandse onlusten, mobilisatie, oorlog, stremming in het vervoer, staking, uitsluiting, bedrijfsstoornissen, stagnatie in toelevering, brand, overstroming, in- en uitvoerbelemmeringen’.

Gevolgen van overmacht

Als er in de overeenkomst of algemene voorwaarden een bepaling is opgenomen over overmacht, is daarin vaak ook een voorziening getroffen voor de gevolgen van een overmacht situatie. Vaak mag de schuldenaar zijn verplichtingen voor een bepaalde tijd opschorten. Kan hij na die periode nog steeds niet nakomen, dan mag de schuldeiser ontbinden. Is er geen regeling in de overeenkomst of algemene voorwaarden getroffen, dan hoeft de schuldenaar niet na te komen en kan de schuldeiser direct ontbinden. De schuldenaar is geen schadevergoeding verschuldigd, als hij zich terecht beroept op overmacht.

Onvoorziene omstandigheden

Naast dat het Burgerlijk Wetboek een regeling heeft getroffen voor overmacht, bestaat er ook een regeling voor onvoorziene omstandigheden. Artikel 6:258 BW geeft de rechter de mogelijkheid om de gevolgen van een overeenkomst te wijzigen of de overeenkomst geheel of gedeeltelijk te ontbinden. Die mogelijkheid heeft de rechter als er sprak is van onvoorziene omstandigheden, die van dien aard zijn dat ongewijzigde instandhouding naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid niet kan worden verwacht. De rechter is in het algemeen erg terughoudend in de toepassing van deze maatregel. Een economische crisis is bijvoorbeeld geen onvoorziene omstandigheid. Al schat ik in dat het feit dat je bedrijf dicht moet vanwege een wereldwijde epidemie, toch wel van een andere orde is dan een economische crisis.

Afspraak is afspraak?

Ja, in beginsel blijft het uitgangspunt ‘afspraak is afspraak’ gelden. Dat betekent dat partijen alles op alles moeten zetten, om de gemaakte afspraken toch na te komen, ook al is dat moeilijker, of moet het op een andere manier. Maar de wereld staat nu op een manier op de kop, die maar weinig mensen hadden kunnen voorzien. Dat betekent dat in een heel aantal gevallen een beroep op overmacht wel mogelijk zal zijn.

In alle gevallen geldt, communiceer met je contractspartner. Laat weten dat je niet kunt nakomen, ga on overleg om te bespreken wat wel mogelijk is. Dat we in deze situatie zitten is vervelend genoeg. Echt niemand zit erop te wachten om straks bij de rechter een conflict over overmacht uit te vechten. Laat staan als dat voorkomen had kunnen worden door goede en tijdige communicatie.